Lise E. om sau og klima

Lise Elvagjeng

Eg strøvla mine fyrste steg, i bratta i Sogndalsdalen, bak ei kurumpe. Ei av mine fyrste arbeidsoppgåver var å jaga kyrne til og frå beite.

Som lita jente kunne eg ikkje forstå kvifor eg måtte så tidleg opp for å jaga kyrne ut att på beite, når det ikkje var noko spesielt eg skulle gjera etterpå. Når eg no sjølv har vorte mor til tre, har eg ofte ynskt meg kyrne til mor mi som unnskyldning, for å få ungane opp om morgonen, og i gang med dagen.

Det at eg vaks opp på ein gard har nok vore avgjerande for interessa for landbruk. Eg har alltid trivest spesielt godt i lag med dyr, men òg arbeidet ute på ein gard. Som yngst av fem sysken var det liten sjans for å ta over heimegarden, difor vart ei utdanning innan landbruket nest beste løysing. Men håpet om å få leva på ein gard, og halda folket med mat, var framleis sterkt, så livsmottoet som ung vaksen vart: «alt anna enn odelsgutar er uaktuelt!»

Eg vart gift med ein snekkar, oppvaksen i sentrum, men som brukte mykje tid saman med bestemor si og onkelen sin som var bønder. Det kjendest litt som å vinna i lotto då det baud seg eit høve å kjøpa ein liten gard i 2004. Der har me utvikla drifta frå 25 vinterfôra til om lag 120 vinterfôra sau. Rett før lamminga i 2014 flytta me inn i ny fjøs, det var ei leikande lett lamming! Då fekk me samla alt på eitt nivå - i ein fjøs! Tidlegare hadde me sauer i tre forskjellige bygg, og i eine bygget hadde me sauer i tre etasjar.

Utdanninga mi som høgskulekandidat i husdyrbruk frå Høgskulen i Nord-Trøndelag, vart grunnlag til at eg søkte meg jobb som ringleiar i Indre Sogn Forsøksring i 2001. Der jobba eg i 50 % i 1,5 år i kombinasjon med 50 % stilling som rådgivar i Tine. Då høve til å jobba 100 % på ein plass baud seg i Tine nytta eg den sjansen, og der har eg vore i jobb fram til 1. juni 2021. No ser eg fram til å nytta erfaringa mi frå mjølkeproduksjon, samstundes som eg håpar å komma i kontakt med medlemmar som driv med småfe eller ammekyr. For eg har nok framleis størst interesse for, og kunnskap om, det som skjer innanfor fjøsen sine vegger.

Skal ein lukkast godt i husdyrproduksjon, så er det like viktig å vera god på grovfôrproduksjon som å stella dyr. Difor ynskjer eg å bli betre på utearbeidet og grovfôrdyrkinga, og på den måten verta ein rådgivar som ser heilheita i det meste når det gjeld gardsdrift. Eg håpar òg at mi erfaring som bonde og familiemenneske bidreg til forståing for at om ikkje alt blir fagleg optimalt etter rådgiving, så er det godt nok, og det ein kan klara å få til i den livssituasjonen ein er i akkurat no.

Akkurat no har eg hatt to samlingar med deltakarane i erfaringsgruppene til prosjektet «Beste klimapraksis sau». Sju til ni bønder var samla, diskusjonen gjekk godt. Både utfordringar og styrkar i gardsdrifta vart lufta. Fleire var godt nøgde med det å driva med sau. Utnytta utmarksressursar og omdanna plantemateriale til kjøt ved hjelp av den fine mekanismen drøvtygging, er noko som er både triveleg og meiningsfylt å vera med på. Det gjev ei god kjensle å produsera maten her i nærområdet, i staden for å frakta han rundt i verda.

Alder og utforming av driftsbygningar er noko som skaper både glede og frustrasjon, og diskusjonen kring korleis ein kan tilpassa drifta til sin produksjon er ofte aktuell. Avdråtten på sauen, helse og sjukdom var òg mykje diskutert. Ein haldbar, frisk sau som produserer godt er det absolutt beste med tanke på klima. Av konkrete tiltak som deltakarane ynskte å gjera noko med etter samlingane kan det nemnast å utnytta sauekontrollen betre, skaffa fosterteljar, nokon vil leggja om fôringa, andre vega og haldvurdera sauene for å sjå om det er direkte samanheng mellom vekt på mor og slakteresultat på lamma. Det vart og nemnt at det er godt å komma saman med andre og få ei stadfesting på at det ein gjer, det er rett!

Yngre sauebønder, med stålkontroll på dataverktøyet «Sauekontrollen», demonstrerte korleis dei nytta sauekontrollen i avlsarbeidet. Dei demonstrerte på ein så god måte at også eg bestemte meg for å utnytta mogelegheitene som ligg der endå betre. Samstundes supplerte eldre flinke sauebønder med sine tips og triks og erfaringar, og det blir veldig synleg at her finst ikkje berre ein veg til Rom.

Rundt om i heile området vårt er det no 6 grupper i gang. Frå Hardanger i sør til Nordfjord i nord. Dette er grupper som skal samlast jamleg gjennom eit år, og som skal diskutera og dela erfaringar som er aktuelle for årstida og klimaet til ei kvar tid. Me skal innom både økonomi, lamming, jordhelse, grovfôrkvalitet, haustetidspunkt og mykje, mykje meir. Denne fyrste samlinga handla om avlsarbeid og fôring om hausten. Det har vore både trivelege og lærerike kveldar, òg for ein rådgivar som har vore sauebonde i 17 år. Frametter vinteren og våren skal me samlast fleire gonger og dela endå meir erfaringar. Me skal gjera kvarandre verkeleg gode! Noko som tener både bonden, sauen og klimaet.